Εφημερίδα «η σημερινή»
5-10-2008, της Γιώτας Δημητρίου

Διδάκτωρ φιλοσοφίας, φιλόλογος, συγγραφέας ιστορικών, αλλά και best sellers βιβλίων και... ασυμβίβαστη. Η Παυλίνα Νάσιουτζικ μιλάει με τον δικό της τρόπο και μας εξηγεί γιατί στην Ελλάδα, σήμερα, όπως λέει, δεν υπάρχουν κριτικοί βιβλίων.

Στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, λίγο πριν πάμε στον Πειραιά για να πάρουμε το πλοίο για Πάρο, τρύπωσα (ως συνήθως) στο κατάστημα «Παπασωτηρίου» για να πάρω ένα «καλοκαιρινό βιβλίο» για τις διακοπές. Από αυτά που ο φίλος μου ο Γιάννης αποκαλεί «βιβλία για τις πλαζ». Ο τίτλος «Μύκονος μπλουζ» μού ακούστηκε μια χαρά για την περίσταση και το όνομα Παυλίνα Νάσιουτζικ πολύ γνωστό. Αν και δεν έτυχε να διαβάσω ποτέ βιβλία της, στο παρελθόν, ήξερα ότι είχε στο ενεργητικό της ένα best seller («Μαμάδες Βορείων Προαστίων») κι ότι ήταν κόρη του Αθανάσιου Νάσιουτζικ, του άλλοτε προέδρου των λογοτεχνών Ελλάδος, ο οποίος τη δεκαετία του '80 κατηγορήθηκε για το φόνο του συγγραφέα Αθανάσιου Διαμαντόπουλου.
Το βιβλίο το πήρα, το διάβασα σε τρεις μέρες (292 σελίδες), στις παραλίες Πούντα, κολυμπήθρες, Σάντα Μαρία και στις καφετερίες της Νάουσας. Μόνο που δεν ήταν ακριβώς αυτό που αποκαλούμε «βιβλίο για την πλαζ». Ήταν κάτι περισσότερο. Έκλεινε μέσα στις σελίδες του όλη την ελαφρότητα των βιβλίων της πλαζ, αλλά συνάμα και έναν αέρα από κλασικά βιβλία και σπουδαίους συγγραφείς. Με αναφορές στους Ρίλκε, Σαρτρ, Ντοστογιέφσκι, Βιρτζίνια Γούλφ, Όσκαρ Ουάιλντ, Σαίξπηρ, Γκράχαμ Γκριν, Κάφκα, Ελύτη και άλλες γνωστές κλασικές προσωπικότητες, με αποφθέγματα και απόψεις σπουδαίων, η σύγχρονη (κι extreme ίσως) ιστορία του βιβλίου αποκτά μιαν άλλη αξία. Αν και η Παυλίνα Νάσιουτζικ δεν είναι η αγαπημένη των κριτικών βιβλίων (αντίθετα, όλοι σχεδόν έχουν γράψει τα χειρότερα για τα βιβλία της), αποφάσισα να πάρω μία συνέντευξη από αυτήν. Την παίρνω, λοιπόν, τηλέφωνο για να το διευθετήσουμε και πού την πετυχαίνω; Στη Μύκονο.

Σας πετυχαίνω στη Μύκονο! Πώς περνάτε;
Μια χαρά (γελά).
Στο «Μύκονος μπλουζ» λέτε πως η Μύκονος και τα βόρεια προάστια είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Μα στη Μύκονο, κυρία Νάσιουτζικ, κατεβαίνει και «η κουτσή Μαρία» πλέον. Κατεβαίνουν όλοι. Από τον Giorgio Armani μέχρι την Έφη Θώδη. Από τον απόλυτο high μέχρι την απόλυτη trash...
Αυτό που λέω, είναι ότι οι άνθρωποι των βόρειων προαστίων κατεβαίνουν στη Μύκονο και συναντιούνται εκεί. Όλα τα βόρεια προάστια μαζεμένα στη Μύκονο. Αυτό λέω. ’λλωστε και στον τοπικό πληθυσμό της Μυκόνου θα δούμε ότι εμπεριέχονται και επιχειρηματίες, υπάλληλοι και ταξιτζήδες κ.λπ. Δεν είναι, άλλωστε, δυνατόν ένα μέρος να έχει απόλυτη κοινωνική ομογένεια.
Στο «Μύκονος μπλουζ» βλέπουμε μιαν αναφορά σε σπουδαίους και κλασικούς (Ρίλκε, Σαρτρ, Ντοστογιέφσκι, Βιρτζίνια Γούλφ, Όσκαρ Ουάιλντ, κ.λπ). Αυτό κάποιοι κριτικοί το έχουν σχολιάσει αρνητικά. Γιατί τους βάλατε όλους αυτούς να παρελάσουν (με τα αποφθέγματά τους ή με στοιχεία από τη ζωή τους) μέσα σε ένα βιβλίο μοντέρνο κι ανάλαφρο;
Δεν δέχομαι το χαρακτηρισμό μοντέρνο και ανάλαφρο και όχι μόνο για το συγκεκριμένο βιβλίο αλλά γενικά. Δηλαδή τι είναι μοντέρνο; Ο Βιζυηνός είναι μοντέρνος; Ο Χειμωνάς είναι μοντέρνος; Αυτές οι έννοιες όπως το «μοντέρνο» δεν μπορούμε να τις χρησιμοποιούμε διότι είναι πολιτισμικά κατασκευάσματα.
Ξέρετε, εγώ δεν είμαι κριτικός βιβλίου, αλλά αυτούς τους χαρακτηρισμούς έχω δει να χρησιμοποιούν οι Έλληνες κριτικοί βιβλίου και θεώρησα ότι όντως ταιριάζουν για τα βιβλία σας...
Κι εγώ σας απαντώ πως αυτά είναι πολιτισμικά κατασκευάσματα.

Ένα βιβλίο που χρησιμοποιεί μοντέρνες, σύγχρονες λέξεις δεν μπορεί να χαρακτηριστεί μοντέρνο;
Μα τι σημαίνει μοντέρνες λέξεις; Και ο Εμπειρίκος που χρησιμοποιούσε λέξεις γενετικών οργάνων θα πούμε ότι είναι μοντέρνος;
Οι κριτικοί βιβλίων, όμως, χρησιμοποιούν αυτές τις έννοιες «μοντέρνο, σύγχρονο, κτλ»...
Κάποιοι εκφράζονται με αυτές τις απόψεις, έχετε δίκαιο. Ας μην ξεχνάμε και τη διαμάχη που έχει ξεσπάσει με τις ελληνικές σπουδές μεταξύ του Βασίλειου Λαμπρόπουλου (καθηγητή στο Μίσιγκαν, κατέχει την έδρα Κ.Π. Καβάφη και τον οποίο γνωρίζω) και των τοπικών επαρχιακών παραγόντων, ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για κριτική βιβλίων στην Ελλάδα σήμερα. Δεν υπάρχει ούτε ένας Τερζάκης, ο οποίος έγραφε, ούτε ένας Παλαμάς. Είναι πολύ χαμηλού επιπέδου αυτοί που γράφουνε. Βλέπω τις απαντήσεις οι οποίες δίνονται τώρα για την περίπτωση του Λαμπρόπουλου (ο οποίος είναι ένα έξοχο πνεύμα) και αντιμετωπίζεται με τόσο επαρχιωτισμό και τόση στενή αντίληψη, που έχω σοκαριστεί. Αυτό που σας λέω, είναι ότι για μένα η κριτική βιβλίου δεν σημαίνει τίποτα. Η ίδια η Βιρτζίνια Γουλφ χαρακτήριζε το έργο του James Joyce ότι είναι το έργο ενός αγράμματου εργάτη και μια αηδία, που δεν μπορούσε να διαβάσει. Δεν σημαίνει τίποτα το τι λέει ο ένας για τον άλλο. Σημασία έχει το ίδιο το κείμενο και πώς το προσλαμβάνει ο ίδιος ο αναγνώστης.
Το ίδιο λέει και ο Ρίλκε στο «Γράμμα σε ένα νέο ποιητή», ότι δεν πρέπει να ενδιαφέρει το συγγραφέα τι λέει ο κριτικός...
Υπάρχει το κείμενο και οι αναγνώστες, τίποτα άλλο.

Να υποθέσω ότι οι απόψεις των αναγνωστών σάς ενδιαφέρουν;
Φυσικά και με ενδιαφέρουν οι απόψεις των αναγνωστών.
Εγώ, όμως, επειδή διαβάζω τις κριτικές βιβλίων και έχω διαβάσει και όλα αυτά που γράφτηκαν για τα δικά σας βιβλία (αρνητικές κριτικές), έχω την εντύπωση ότι επειδή κατηγοράτε ένα σύστημα μέσα από τα βιβλία σας (αυτό της Ελίτ), γι' αυτό και έχετε δεκτεί πυρά....
Να σας πω την αλήθεια, δεν με απασχολεί ιδιαίτερα! Αυτό που κάνω εγώ, με ενδιαφέρει εμένα, ενδιαφέρει και τους αναγνώστες που με διαβάζουν. Οι «expert» δεν με ενδιαφέρουν. ’λλωστε η γραφή είναι μια πράξη εγωιστική και εκκεντρική. Αν αρχίσεις να σκέφτεσαι τι να γράψεις, τότε το έχεις χάσει το παιχνίδι.

Μια συγγραφέας μού είχε πει κάποτε ότι ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο πρέπει να περικλείει (έμμεσα) και ποίηση. Το συμμερίζεστε αυτό;
Να υπάρχει ένα είδος ποιητικότητας, ναι. Αν και επειδή είμαι και φιλόλογος δυσκολεύομαι λίγο σε αυτά, δηλαδή τι είναι ποιητικότητα; Και πώς την εκλαμβάνει κανείς; Σε μερικές περιπτώσεις ίσως να πρέπει να υπάρχει και σε μερικές άλλες όχι, δεν είναι κάτι απόλυτο. Αν το δούμε φιλολογικά, φυσικά, τα πράγματα αλλάζουν. Αλλά είμαι φιλόλογος και δεν μπορώ να μην το δω και φιλολογικά, αν το δούμε σημασιολογικά αλλάζει το πράγμα.
Σήμερα ο μισός πληθυσμός (μιλάμε για την Ελλάδα) γράφει κι εκδίδει. Αυτό κάνει καλό στα βιβλία ή κακό; Δηλαδή έχουμε καλύτερη ποιότητα ή χειρότερη;
Κατ' αρχήν πιστεύω ότι είναι πολύ όμορφο το γεγονός ότι τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν την ανάγκη να εκφραστούν μέσα από τον γραπτό λόγο. Δείχνει μια κοινωνία η οποία νοιάζεται, κινείται.
Ναι, αλλά οι στατιστικές λένε πως πολύ λίγοι είναι αυτοί που διαβάζουν. ’ρα, τι γίνεται; Γράφουν περισσότεροι από αυτούς που διαβάζουν; Οξύμωρο μου μοιάζει....
Αυτές οι στατιστικές που λέτε αφορούν τους μόνιμους και σταθερούς αναγνώστες, αυτούς που διαβάζουν περισσότερα από 13 βιβλία το χρόνο.
Ο κόσμος, όμως, που διαβάζει είναι πολύ περισσότερος. Δεν διαβάζουν μόνο οι διανοούμενοι και αυτοί που συμπεριλαμβάνονται στις στατιστικές (αυτοί που διαβάζουν περισσότερα από 13 βιβλία το χρόνο). Διαβάζει πολύς κόσμος και αυτό φαίνεται από τις πωλήσεις όχι μόνο των δικών μου βιβλίων αλλά και άλλων συγγραφέων. Ξέρετε, πέρασε η εποχή που το διάβασμα ήταν ασχολία μόνο των διανοουμένων, τώρα διαβάζουν οι πάντες, και ο διανοούμενος και ο ταξιτζής και ο εργάτης, όλοι. Δεν απαγορεύεται το διάβασμα, ούτε είναι προνόμιο των λίγων (γελά!)
Σπουδάσατε φιλολογία στη Φιλοσοφική του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου και είστε διδάκτωρ Φιλοσοφίας. Έχετε λάβει μέρος σε διεθνή ιστορικά συνέδρια και έχετε γράψει βιβλία για τη νεότερη ιστορία. Με όλο αυτό στο βιογραφικό σας πώς ήρθαν κι έδεσαν οι «Μαμάδες βορείων προαστίων», το «Κάψτε τα νυφικά» και το «Μύκονος μπλουζ»; Πώς έγινε αυτή η στροφή;
Η γραφή είναι ένα πράγμα, αυτές οι κατηγορίες στις οποίες κατατάσσονται τα βιβλία είναι λάθος. Είχα κάνει κάποια ιστορικά βιβλία, μετά έγραψα κάποια άλλα που δεν ήταν ιστορικά... η γραφή, η ανάγκη για να ειπωθούν κάποια πράγματα είναι η ίδια. Δεν βλέπω το γιατί να πρέπει να κινούμαστε σε μια συγκεκριμένη γραμμή.

Συνεργαστήκατε με τον Καστανιώτη, το Μελίσσι, τον Λιβάνη. Γιατί αλλάζετε εκδοτικούς οίκους;
Κατ' αρχάς είμαι ένας άνθρωπος, ο οποίος ο ίδιος αλλάζει συνέχεια. Είναι τραγικό ένας άνθρωπος να παραμένει ο ίδιος. Τώρα γιατί έκανα αυτές τι αλλαγές στους εκδοτικούς; Κάθε εργαζόμενος, όπως και κάθε συγγραφέας, βλέπει τι τον συμφέρει καλύτερα και ανάλογα κινείται, έτσι κι εγώ. Πήγα εκεί που με εκμεταλλεύονται λιγότερο, εκεί που υπάρχουν οι καλύτερες συνθήκες σφαγής. (Γελά!) «Τα πρόβατα επαναστάτησαν και ζητούν καλύτερες συνθήκες σφαγής» (Γελά!).

Οι εκδοτικοί οίκοι σφάζουν δηλαδή;
Α... δεν ξέρω. Αλλά οι εποχές όπου ο εκδότης ήταν και συγγραφέας και υπήρχε μια άλλη σχέση εκδότη-συγγραφέα, δεν υπάρχουν σήμερα.
Σήμερα είναι όλα παραδομένα στην αγορά του χρήματος. Και ο συγγραφέας φυσικά επιλέγει να πάει εκεί που θα τον εκμεταλλευτούν λιγότερο.

Μας έκαναν να αισθανόμαστε σπουδαίες
Η ιστορία με τον πατέρα σας, κυρία Νάσιουτζικ, πόσο σας έχει επηρεάσει;
Δεν θέλω να απαντήσω σε αυτό. Ό,τι είχα να πω, το έγραψα.
Στο «Κάψτε τα νυφικά» μιλάω γι' αυτό.

Οι γονείς σας υπήρξαν μύθος για εσάς; Κάτι το σπουδαίο;
Αντίθετα, οι γονείς μας μάς έκαναν να αισθανόμαστε (εγώ κι η αδελφή μου) ότι εμείς είμαστε οι σπουδαίες κι όχι αυτοί. Κάθε έκθεση που φέρναμε από το σχολείο μάς έλεγαν «μα εμείς τι μικροί κι ανόητοι που είμαστε μπροστά σας, εμείς δεν θα μπορούσαμε να γράψουμε κάτι τόσο όμορφο και σπουδαίο, κτλ». Δεν φαίνονταν σπουδαίοι στα μάτια μας, μας έκαναν να νιώθουμε εμείς οι σπουδαίοι μπροστά τους.

Τα βιβλία με τα οποία έχετε μεγαλώσει, διαβάσει, επηρεάζουν την πένα σας;
Αυτό δεν ξέρω αν μπορώ να το κρίνω εγώ. Αλλά συνήθως αυτά τα δυο (διάβασμα, γράψιμο) είναι αμφίδρομα.

Τι κάνει ένα βιβλίο πραγματικά σπουδαίο;
Ανάλογα με τα συναισθήματα που δημιουργεί, ανάλογα με το αν ανοίγει έναν καινούριο κόσμο ιδεών. Φυσικά εξαρτάται, αν διαβάζω λογοτεχνικό, αν διαβάζω δοκίμιο κτλ.
Αν σας ρωτούσε κανείς «γιατί γράφεις», τι θα απαντούσατε;
Γιατί είναι μια τρομερή εσωτερική μου ανάγκη.

Δεν το θεωρώ «αμερικανιά»...
Πολύ «αμερικανιά» μού φάνηκε να γράφει το «Μύκονος μπλουζ» (εκδόσεις Λιβάνη) στο εξώφυλλο «από τη συγγραφέα του βιβλίου Μαμάδες βορείων προαστίων», επειδή το βιβλίο αυτό ανήκει στις εκδόσεις Μελίσσι. Αυτά τα κάνουν οι Αμερικάνοι. Δεν έτυχε να δω να το κάνουν και Ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι....
Δεν το θεωρώ «αμερικανιά» αυτό. Τώρα στη Μύκονο διάβαζα ένα γαλλικό βιβλίο με το οποίο συνέβαινε το ίδιο. Είναι ο σύγχρονος τρόπος προώθησης βιβλίων. Συμβαίνει και στη Γαλλία, Γερμανία και παντού....

Στην Ελλάδα τώρα ξεκίνησε όμως....
Δεν ξέρω, για να είμαι ειλικρινής δεν κοιτάζω πολύ τα καθ' ημάς. ’λλωστε δεν ζω και μεγάλο χρονικό διάστημα εδώ στην Ελλάδα, ζω στο εξωτερικό.

Πού ζείτε; Ευρώπη...
Και Ευρώπη και Βενεζουέλα, Δανία...